Concept /Advies tbv. Boerderij ‘t Zandscholte / Wolferinksweg te Gorssel Project 2004/2005
Het Achterhuis
Het achterhuis is grotendeels intact gebleven en bijzonder karakteristiek, echter in slechte staat. Het wordt bewoonbaar gemaakt volgens de hedendaagse eisen, zoveel mogelijk met behoud van het authentieke karakter (met name de buitengevel-aanzichten) naast restauratie van enkele authentieke onderdelen.
Het bewoonbaar maken van de deel zal plaatsvinden onder andere dmv. één grote ingreep tbv. lichtinval (L-zijgevel), naast enkele kleinere dakramen. Verder wordt het geheel van binnen aangepast aan de eisen van de tijd (waarbij herstel van zwakke bouwdelen, zoals: restauratie buitengevels, restauratie gebinten, gebintpoeren en daksporen, verder een totaal nieuw rieten isolatiedak op de vernieuwde sporenkap, algehele renovatie, isolatie, (vloer-)verwarming, ventilatie, routing)
Aan de buitenkant zijn er naast het grote dakraam nauwelijks enige opvallende veranderingen.
Het Voorhuis
Het voorhuis behoeft in feite ook een grondige aanpassing (herstel grondplan, algemene boerderij-renovatie en -restauratie).
Uit de aanwezige historische bouwtekeningen kan relevante informatie gehaald worden. In welke mate in de aanpak ‘gehistoriseerd’ gaat worden kan tot een discussie leiden.
Het beeldbepalende karakter van de boerderij wordt echter grotendeels aangezet door het voorhuis-aanzicht.
Een overwogen restauratie van het voorhuis-aanzicht (de voorgevel) zal het aanzicht van de boerderij zeer opwaarderen. Een algehele renovatie van het interieur zal uiteraard tevens leiden tot een sterk verhoogd wooncomfort in het voorhuis.
Bijgebouwen
Verdere karakteristieke elementen op het erf zijn de schuren en het kippenhok. Het is zeer de moeite waard ( oa. ivm. een noodzakelijke werkplaats annex knutselruimte en mogelijke dierenverblijven) deze te behouden dan wel zo te laten (mogelijk laten vervallen tot zg. ‘agrarische ruïne’).
De bouwwerken kunnen ook te zijner tijd gerestaureerd worden met behulp van eenvoudige middelen, veelal door zelfwerkzaamheid.
Ik raad aan tijdens de verbouwing van de boerderij elektriciteit- en (bron-)water- (evt. gas-) leidingen voor te bereiden wanneer er geboord en gegraven gaat worden gedurende de achterhuisverbouwing.
Het Omringende Erf
– Een plaats voor de moestuin is momenteel bepaald door de reeds aanwezige resten van een moestuin, deze locatie zal ongetwijfeld een belangrijke functie hebben (navragen bij vorige bewoners)
Waarschijnlijk is er inmiddels wel te veel schaduwwerking op deze plek. Snoei van de aanwezige bomen is dan gewenst. Een alternatieve en goede locatie zou verder de te creëren voortuin kunnen zijn – naast het aanbrengen van een siertuin aldaar.
– Een meidoornhaag tegen de wind is nodig, bovendien fraai en uit ecologisch oogpunt wenselijk. Relevante documentatie over boerderijtuinen is aanwezig op mijn bureau en ter inzage.
– Bronwateraanleg/ renovatie bestaand wordt aanbevolen.
– Composthoop (in drieën en in de schaduw) centrale plaats, maar niet te dicht bij het huis (ivm. ongedierte)
– Hemelwateropvang als extra (regenton) tbv. planten is tevens te overwegen.
– Volgens de vorige bewoners moeten nog de resten van een put aangetroffen kunnen worden. Restauratie is dan zeker te overwegen.
– Een kolk (in de vorm van een kikkerpoel) wordt mogelijk gesubsidieerd (75 %), info bij gemeente, (documentatie poel is aanwezig). Mogelijke locaties: voor het huis, in het weiland of links van het achterpad in het weiland. Niet te dichtbij ivm. muggen. Centrale plaats indien dieren eruit moeten drinken (wel uitrasteren dan, indien de poel klein is).
- watervogels zeer beperkt toelaten ivm. bemesting en ziektekiemen, zeker indien er ook in gezwommen gaat worden.
– Een hoop met puin ergens op het erf is een prachtige plek voor hagedissen (en scheelt in de afvoerkosten). Met puin kunnen ook toegangspaden worden gemaakt (evt. door loonwerker) Mogelijk bakstenen voor hergebruik aanwezig.
– Een vuurplaats is nodig om af en toe het snoeihout te verbranden. Let op de afstand en windrichting ivm. rieten dak. In deze snoeihoutbossen gaan overigens wel egels ed. overwinteren en vogels broeden. Bij een poel ringslangen.
Brandvergunning aanvragen bij de gemeente.
– Een meidoornhaag is een streekeigen en beeldbepalend element (coulissen en ecologie) op deze locatie (mogelijk subsidie).
– Solitaire bomen id.: eik, (streek-)populier (genaamd peppel dmv. stekken), linde (meerdere exemplaren bij elkaar), een knotlinde voor het huis- niet te dichtbij wegens kleefstof- (geen lei-linde, maar een “vingervormige knotlinde”)
– De geriefbosjes zijn nog aanwezig maar moeten eens gesnoeid worden.
– Een hoogstam-boomgaardje met inlandse oude rassen (of enkele meer verspreide fruitbomen) is op veel fronten een belangrijk element bij een boerderij. Te verkrijgen bij Hendrik ten Elsen te Neede, tel : 0545-293065, biologisch kwaliteit (documentatie aanwezig).
– St. Landschapsbeheer maakt voor een gering bedrag een uitgebreid landschapsadvies, zeker aan te bevelen om als uitgangspunt te hanteren. (www.landschapsbeheergelderland.nl)
– Om overdekt buiten te vertoeven kan een hooiberg (een-roedig model en op de juiste
locatie) – overwogen worden. Een sierraad voor het erf, waarvoor een vergunning vaak eenvoudig te verkrijgen is. (Een tekening kunnen wij verzorgen) Ook handig voor het uitdrogen van hout tbv. de houtkachel of open haard.
Algemene Adviezen
– Geadviseerd wordt niet te snel sterk bepalende buitenelementen aan te leggen, echter allereerst een overwogen plan te maken. Dit kan het beste na de boerderij enige tijd bewoond te hebben. Betrek deskundigen in een vroeg stadium bij plannen. Het inventariseren van andermans ervaringen is ook heel interessant.
Aldus krijgt men meer inzicht en meer voeling met het geheel en kan de behoefte aan heea. beter ingeschat, cq. tijdig bijgesteld worden.
– Oa. routing is zeer van belang (bijv. een kruidentuin is handiger dicht in de buurt van de keuken dan ver weg achter de kippenren.)
Ook de mogelijke tijdsinvesteringen kunnen vervolgens goed in kaart gebracht worden, erg belangrijk op zo’n omvangrijk complex.
– Dmv. het eenvoudig te houden, groeit het “buitenleven” niet te snel boven het hoofd, vooral in het voorjaar.
Regulier onderhoud behoeft in een groeizame periode de nodige zorg en is niet direct eenvoudig te combineren met eventuele nieuwe projecten.
– De schoonheid van een boerderij en erf komt voornamelijk voort uit de functionaliteit van de diverse elementen. Dit samenspel van elementen resulteert tenslotte in een door een in algemeen ervaren fraai en aantrekkelijk totaalbeeld.
Als men veel schoonheid te snel probeert te zaaien, is er een kans op oneigenlijkheid. Als vanuit de functionaliteit gedacht en gehandeld wordt, wordt juist eerder schoonheid geoogst.
– Er dient bij een boerderijverbouwing terughoudend te worden omgesprongen met het veranderen van de karakteristieke in tact zijnde kenmerken, naast het adequaat aanpassen van het bouwwerk aan de tijd.
Een zekere vorm van integratie van heden en verleden zal het resultaat een bijzondere meerwaarde verlenen.
– Overigens kunnen hierbij voor-en achterhuis (en hun erven) worden onderscheiden:
Het achterhuis is stoer en ruig van karakter (de werkende man zwaaide hier de scepter), zichtbaar zijn de vele houtverbindingen, constructie, ongeverfde elementen), op het erf liggen landbouwwerktuigen en gereedschappen. Het voorhuis is meer opgepoetst, geornamenteerd en verfijnder, gekleurd van karakter (het domein van de vrouw), het voorerf kende meestal een verzorgde tuin.
Het achtererf (man) dient een geleidelijke overgang naar het landschap te vertonen (niet te veel aanleggen). Het voorerf en de voortuin (vrouw) is van oudsher de moes-, later vaak meer siertuin, en mag meer uitgebreid aangelegd worden (met daarmee ook meer onderhoud).
– Onafheid, het proces (gevecht…) om alles op orde te houden (met oa. vreemd oneigenlijk materiaalgebruik) en verval zijn naast de gerestaureerde en verbouwde onderdelen, elementen die de plattelandse schoonheid en het particuliere boerderij- en erfkarakter bepalen.
– Streekgebondenheid, een persoonlijke stijl van aanpak die gekenmerkt wordt door juist gebrek aan een zekere ‘eenheid van stijl en tijd’ (‘het bouwwerk als een historische lappendeken van bouwmaterialen en kleuren’), zuinigheid en hergebruik bij allerlei materiaalkeuzen en inzichtelijke constructies zijn o.m. verdere interessante aspecten die van belang kunnen zijn bij een (achterhuis-) verbouwing zoals die bij ’t Zandscholte in Gorssel zal gaan plaatsvinden.
Eelco Prent, Bureau Boerderij Verbouwen Deventer
Project ‘t Zandscholte Gorssel, Gem. Lochem
Gorssel 2004/2005