Schaalvergroting en vergrijzing in de landbouw zijn ontwikkelingen die een groot effect hebben op het platteland. Grote en kleine, soms monumentale, boerderijen een nieuwe bestemming geven, lijkt eenvoudiger dan het is. Eelco Prent: ‘Opdrachtgevers houden vaak onvoldoende rekening met de enorme omvang en de verborgen gebreken van agrarische gebouwen. Ik ontwikkel samen met hen, dankzij ervaring en specialisme, een juiste toekomstvisie voor de boerderij en het omringende erf met de schuren’.
Tevreden laten Gerrit en Paula hun nieuwe woning in het Overijsselse Lettele zien. Terwijl de werknemers van de aannemer nog druk doende zijn met de laatste werkzaamheden aan de bijgebouwen, woont het stel inmiddels in hun droomhuis, een verbouwde boerderij met een authentieke uitstraling. ’Met de bijgebouwen zijn we later gestart. Er stonden al schuren voor tractoren en vee. Ook de hooiberg wilden we terug laten komen. Lettele valt onder Deventer, een stadse gemeente. Alhoewel deze in alles goed heeft mee gewerkt, wist Deventer niet goed hoe het met ons plan voor de schuren in het buitengebied om moest gaan. Een nestelende steenuil in één van de schuren hielp ook niet om een strakke planning aan te houden”.
Gerrit en Paula woonden jaren in een nieuwbouwwoning, maar zijn van oorsprong beiden van de boerderij. ‘Al het werk en onderhoud heb ik als een obstakel gezien. Toch wilde ik de droom van Gerrit niet in de weg staan’, blikt Paula terug. ‘Deze boerderij kwam in 2014 te koop. Bijna een kopie van Gerrit’s ouderlijk huis. Bovendien hadden de vorige eigenaren de boerderij op een dakkapel na niet verbouwd, waardoor de door ons gewenste authentieke uitstraling niet was vernield. Zeker aan de buitenkant was de woning goed onderhouden. ‘Binnen waren er bouwtechnisch gezien wel wat ‘uitdagingen’. Zo was er her en der sprake van boktor en was de vloer op veel plekken rot.
De boerderij was al gekocht, toen bouwbegeleider, adviseur en boerderijen-specialist Eelco Prent van Bureau Boerderij Verbouwen uit Deventer werd ingeschakeld, Eelco: ‘Gelukkig wisten Gerrit en Paula zo ongeveer wat zij zich op de hals haalden. Vaak zie je dat vooral mensen uit de steden een boerderij kopen vanwege de romantiek van het platteland. Met een soms te krap budget wordt de uitdaging aangegaan, met het idee om ook vooral het een en ander lekker zelf te doen. Met wat klussen in de weekenden red je het niet echt. Er stranden hele relaties op dit soort projecten. Mijn advies is om liefst al vóór de koop met een specialistisch en ervaren boerderij-bouwbegeleider door de boerderij te gaan. Dan stel ik vragen als: ‘Wat is het budget? Wat kun of wil je zelf eventueel doen? En kun je dat in totaliteit aan, wat betreft omvang, werk en budget, nu én in de toekomst…, allemaal in relatie tot de staat en omvang van de boerderij en de opdrachtgever.’
Bij een boerderij-restauratie is het de kunst om authentieke elementen te behouden, en daarnaast met duurzame eigentijdse toepassingen een zo comfortabel mogelijke woning erin te realiseren. ‘Van buiten een authentieke boerderij, en van binnen een ‘moderne villa’. Daarbij moet je een pragmatische aanpak hanteren en vaak gebruik maken van de meer praktisch esthetische middelen, gouden kranen horen bijvoorbeeld niet direct bij het achterhuis van een boerderij’, schetst Eelco Prent. Ook in het ontwerp van de boerderijverbouwing in Lettele is veel aandacht voor de authentieke elementen naast de eigentijdse vormgeving en ontwerp.
Het Achterhuis heeft een geïsoleerde gevlinderde betonvloer gekregen. Ook is er op een eigentijdse wijze gebruik gemaakt van staal, hout en glas ‘De lichtinval is daarbij enorm bepalend, terwijl je tegelijkertijd de kenmerkende bestaande elementen zo weinig mogelijk wil aantasten. De oude stalramen zijn geïsoleerd en konden daardoor behouden blijven en achtergevel is open gewerkt. Hierdoor ontstaan mooie zichtlijnen door de hele boerderij naar buiten toe. Als je buiten woont, wil je immers ook een view over de landerijen en bossages. Ook het voorhuis heeft de authentieke indeling en uitstraling grotendeels behouden, maar is ondertussen ook strak afgewerkt, en uiteraard van alle gemakken voorzien’, aldus Eelco Prent.
Sleutel bij de succesvolle boerderijverbouwing in Lettele is de open calculatie met de aannemer. ‘Als opdrachtgevers maakten we eigenlijk onderdeel uit van het bouwteam. Daarbij speelt vertrouwen een belangrijke rol. Bij de uitvoer gaat er heus weleens iets mis, maar dan moet je onderling een oplossing zien te zoeken, zonder dat er oorlog ontstaat. Door de open calculatie wordt helder aangegeven wat alles kost en welke componenten je kunt wegstrepen als je die zelf eventueel kan en wil uitvoeren. Ondertussen functioneer je tegelijk ook als projectleider. Ik overlegde iedere dag met de aannemer. Het goede samenspel komt het project ten goede. Tegen de timmerman zeg ik ook: doe zoals je het thuis ook zou willen hebben…’
‘Uiteindelijk is dit één van onze mooiste klussen geworden, aldus de aannemer, ‘door de open begroting kun je ook eerlijker zijn tegenover elkaar. Met dergelijke oude gebouwen kom je nog weleens voor een onaangename verrassing te staan. Denk bijvoorbeeld aan de aantasting van hout. Dat is dan de negatieve kant. Gelukkig was in dit geval een constructieberekening en een omgevingsvergunning niet nodig. Met dergelijke oude boerderijen tref je ook nog met regelmatig positieve verrassingen aan. Zo hebben de oude slieten, waar vroeger het hooi op heeft gelegen, nu als wastafel een nieuw leven gekregen. Anders had je die misschien gesloopt en afgevoerd.’
De werkzaamheden begonnen met de sloop van de vloeren. Het leidingwerk is in de nieuwe geïsoleerde betonvloeren aangebracht. Voordat het dak is aangepakt, is het gebint, dat door houtwormen was aangetast, hersteld. Het hout is kaal gemaakt en behandeld. Het oude riet op het dak is verwijderd. Het nieuwe riet is op isolerende Unilin-dakplaten geschroefd. ‘Een deel van het bestaande riet is schoongemaakt en opnieuw opgebost.’ De opdrachtgevers hebben het aanbrengen van vlaslinnen (hier: Isovlas) als isolatiemateriaal zelf uitgevoerd en dus uit de open calculatie gestreept. De oude stalramen waren van gietijzer en enkelglas. Vanwege de isolatie wordt er vaak voor een voorzetraampje gekozen. Hier is er een aluminium frame op maat gemaakt met isolatieglas uit één geheel, zodat er zo ook geen problemen zijn met condens.
Eelco Prent: ‘Aan de onderkant zijn de gebinten voorzien van nieuwe stabiele poeren van metselwerk. Oude boerderijen kenmerken zich vaak door de beweeglijkheid, bij wind of als er een zwaar voertuig langs rijdt. Sommige mensen zijn bang voor instortingsgevaar. Hier is eigenlijk nooit sprake van. Het is een degelijke en mooie constructie. De schoorsteen van de boerderij in Lettele bleek te slecht. Er is een flexibele pijpbuis doorheen aangebracht.’
De vroegere keuken is ruimer gemaakt, maar de traditionele elementen zijn weer terug gekomen. De vloer is desalniettemin vernieuwd en het aanrechtblad is in hetzelfde patroon uitgevoerd. Details als de kastjes en de schouw zijn gebleven. ‘Verbinding met het heden, maar wel met een blik op de toekomst’. Op de bovenetage zijn drie slaapkamers en een badkamer gerealiseerd. Aardig detail is dat de oude knechtenkamer, die vroeger boven die koeien was, en in ere is hersteld. De ruimte dient nu voor opslag. ‘Dat is door de timmerman bedacht. Zulke dingen kun je niet allemaal op tekening zetten. ‘Met sloophout hebben andere details een authentieke look gekregen. De aannemer is met de woonboerderij ongeveer een half jaar bezig geweest.